بیماری شانکر باکتریایی چیست؟

آیا تا به حال هنگام قدم زدن در باغ میوه خود متوجه زخم هایی روی تنه درختان هسته دار و خروج صمغ از آنها شده اید؟

در صورت مشاهده این علائم شما با بیماری شانکر باکتریایی مواجه هستید و ما تلاش داریم که در این نوشتار شما را با روش های کنترل و پیشگیری این بیماری آشنا نماییم.

عامل شانکر باکتریایی:

بیماری شانکر باکتریایی یکی از مخرب‌ترین و آسیب رسان ترین بیماری ها در درختان میوه به شمار می‌آید. عامل این بیماری در درختان میوه هسته دار باکتری  Pseudomonas syringae pv. Syringaeاست که روی برخی از سبزی‌ها و غلات، بسیاری از گیاهان زینتی یک یا چند ساله، مرکبات، گلابی و به طور عمده درختان میوه هسته‌دار وجود دارد.

این باکتری در پوست بافت های بیمار در حاشیه شانکرها، در جوانه های به ظاهر سالم و یا در سیستم آوندی گیاه، زمستان گذرانی می کند. شیوع بیماری اغلب با دوره طولانی سرما و هوای مرطوب توام با سرمازدگی دیر رس بهاره همراه است.

از دیگر عوامل بروز این بیماری:

• تنش کم آبی، تنش گرما و تابش نور خورشید: به همین دلیل این بیماری بیشتر در ناحیه غرب و جنوب تنه درخت مشاهده می شود.
• پوسیدگی طوقه: جمع کردن خاک در اطراف طوقه و آبیاری غیر اصولی سبب تشدید رطوبت در این ناحیه و فعال شدن باکتری بیماری زا می شود.

بیماری شانکر باکتریایی در مناطق مختلف کشور در انواع درختان هسته دار از جمله آلو، بادام، زردآلو، هلو ،گیلاس و… اين بيماري باعث كاهش كميت و كيفيت محصول و مرگ درختان هسته دار می گردد.

ما می‌توانیم با پیشگیری و اقدامات به موقع، مانع از ابتلای درختان به این باکتری شده و یا جهت ممانعت از پیشرفت این بیماری در درختان، مدیریت صحیحی داشته باشیم.

چه بخش هایی از گیاه در معرض شانکر باکتریایی است؟

آغاز این بیماری از بخش های تحتانی گیاه و یا در بافت زخمی آن‌ها می باشد و در صورت عدم کنترل به تدریج به سایر قسمت ‌های گیاه از جمله پوست، ساقه و شاخه ‌ها سرایت می ‌کند و با ادامه این روند می‌تواند برگ‌ها و میوه‌های درختان را نیز درگیر کند.

علائم شانکر باکتریایی چیست؟

بارزترین علامت این بیماری ،تولید صمغ و مشاهده شانکرهایی کوچک روی تنه، شاخه ها و گاهی میوه های آلوده است. البته ممکن است که این بخش های آلوده با ترشح صمغ همراه نباشد. با گذشت زمان و پیشرفت بیماری این شانکرها از لحاظ اندازه و تعداد افزایش می یابند. قطر و ظاهر لكه‌ها بر حسب سن برگ، زمان آلودگي و نوع ميزبان متفاوت است.

به صورت کلی این بیماری دارای علائم زیر است:

1ـ تولید صمغ روی شاخه، تنه و گاهی میوه‌ها بعد از خواب زمستانی

2- بوی ترشیدگی در شانکرهایی که ترشح صمغ ندارند

3- خشک شدن جوانه ها

4- رگه های قهوه‌ ای زیر پوست درخت

5- تیره شدن و فرو رفتگی قسمت های آلوده

6- جمع شدن برگ ها در قسمت های بالایی شاخه های آلوده

7- زرد شدن برگ شاخه های آلوده و در نهایت خشک شدن و ریزش برگ ها

8- در صورت تشدید بیماری لکه های قهوه ای روی برگ یا میوه ایجاد شده و ممکن است به صورت غربالی (سوراخ ) درآید.

روش های پیشگیری و کنترل بیماری شانکر باکتریایی:

• تهیه نهال سالم از مراکز معتبر، کاشت ارقام مقاوم به بیماری و سازگار با شرایط آب و هوایی منطقه و به طور کلی رعایت اصول اولیه کاشت نهال
• بررسی و اصلاح خاک از نظر pH و سایر خصوصیات فیزیکی، قبل از کاشت درختان
• نظارت بر شیوه کوددهی و استفاده از کودهای جدید مانند فسفیت پتاسیم به دلیل افزایش مقاومت گیاه در برابر آفات و بیماری‌ها
• همچنین رعایت بهداشت باغ
• مبارزه به موقع با سایر آفات و بیماری ها
• ردیابی بیماری
• ضدعفونی کردن نهال
• بهره گیری از سموم کشاورزی
• قرنطینه بخش های آلوده یعنی قراردادن و نگه داری این قسمت‌ ها در یک ظرف در بسته
• احداث درختان بادشکن
• آبیاری و تغذیه مناسب
• به کار‌گیری ترکیبات مسی مانند کوپر کربوکسیلات 
• حفاظت گیاه در برابر سرما وگرمابا پوشش تنه درخت
• آبیاری مناسب و کافی در باغات بر اساس نیاز آبی درخت و رعایت اصول پایه در آبیاری
• حذف علف‌های هرز و پوشش های مازاد در باغ و خصوصا محدوده سایه انداز درختان

انجام عملیات هرس با رعایت نکات زیر:

1. برای بهبود سریع تر برش محل هرس بهتر است درختان گُلدار را در اوایل گلدهی، هرس نمایید.
2. جهت جلوگیری از گسترش بیماریشانکر باکتریایی، شاخه های آلوده به شانکر را هرس کنید.
3. در هوای خشک و با ابزار استریل شده اقدام به هرس درختان کنید.

به طور کلی، درمان صریح برای درمان شانکر باکتریایی وجود ندارد و فقط می‌توان جلوی پیشرفت آن را گرفت. در صورت وجود آلودگی عملیات محلول پاشی با کوپر کربوکسیلات و همچنین حذف درختان آلوده خشک شده ضروری است. برای مثال، در نیوزلند، شانکرها را با استفاده از مشعل پروپان دستی می‌سوزانند.

 معایب روش‌ سنتی مبارزه با بیماری شانکر باکتریایی:

روش سنتی مبارزه با شانکرهای باکتریایی شامل حذف و پاکسازی صمغ حاوی باکتری ایجادکننده شانکرها و تنه مالی درختان با استفاده از سموم قارچ‌کش حاوی مس مثل بردوفیس با دز بالا است. در این روش برای ثابت کردن این مواد روی تنه دارای شانکر از محافظ تنه استفاده می‌شود و بهترین زمان کاربرد آن در حداقل فعالیت درخت است ( پاییز ). روش تنه مالی دارای معایبی است که از جمله آن ها، استفاده از قارچ‌کش های قوی بوده که پوست آن محدوده را کاملا تخریب می‌کند و باعث ایجاد استرس شدیدی برای درخت خواهد شد.

از دیگر معایب آن، عدم امکان نفوذ سموم و و قارچ‌کش ها به قسمت‌های عمیق ‌می باشد و این امر موجب می شود که عوامل بیماریی زا تنها در سطح تنه از بین بروند و عوامل بیماری‌زای موجود در داخل تنه باقی بمانند.

مبارزه شیمیایی بیماری شانکر باکتریایی:

از راهکارهای مبارزه با بیماری شانکر باکتریایی استفاده از سموم است. بهترین زمان برای محلول پاشی درختان ‌هسته‌دار در هنگام خواب درخت یعنی پاییز بعد از ریختن برگ‌ها و  در زمستان بسته به شرایط محیطی و یا بهار قبل از تورم جوانه‌ها می باشد. برای محلول پاشی می توان از کوپر کربوکسیلات  استفاده کرد.

قبل از پانسمان درخت باید صمغ ها تراشیده شود که این عمل باید با وسط ابزار برش انجام شود (چراکه استفاده از نوک چاقو سبب انتقال بیماری به بخش آوندی و آلودگی درخت می شود.)

در ابتدای کار زیر درخت یک پارچه یا نایلون قرار می دهیم تا تراشه های پوست و صمغ را جمع آوری و از باغ خارج نماییم.

در نهایت محل آلودگی را با محلول کوپر کربوکسیلات پانسمان و با محافظ تنه کاملا پوشش می دهیم.

سم‌پاشی‌های چهارگانه دوره‌ای با کوپر کربوکسیلات  شامل مراحل زیر است:

1. سم پاشی با کوپر کربوکسیلات پس از برداشت محصول با دز 150-200گرم در 200 لیتر آب
2. سم پاشی باکوپر کربوکسیلات  پس از ریزش ٧۰ درصد برگ ها در پاییز با دز 150-200گرم در 200 لیتر آب
3. سم پاشی با کوپر کربوکسیلات قبل از تورم جوانه ها با دز 150-200گرم در 200 لیتر آب
4. آبکود کوپر کربوکسیلات 91%  با دز 1-2کیلو گرم در هکتار در فصل رشد بجز درختان سیب
5. تراشیدن بافت های آلوده و پاشیدن کوپر کربوکسیلات  محل تراشیده شده و محل هرس شد
6. استفاده از سموم سیستمیک مثل فسفیت پتاسیم در فصل بیداری خصوصا اواخر اردیبهشت ماه دونوبت به فواصل 15 روز با دز 2 در هزار
7. استفاده از سموم سیستمیک مثل فسفیت پتاسیم در فصل بیداری خصوصا اواخر اردیبهشت ماه یک نوبت به صورت آبکود با دز 5 در هزار

نكته: محلول کوپر کربوکسیلات  بايد به صورت تازه و در همان روز مورد استفاده قرار گيرد و مقدار مورد نیاز آن به تعداد درختان بستگی دارد. بهتر است پس از اتمام سم پاشی، مخزن سم پاش و سایر قسمت ها شسته شود.

می توانیم به جای بردوفیکس از مخلوط آهک و سولفات مس استفاده کنیم. از مزایای این روش این است که سولفات مس دارای یون های بیشتر و بسیار کوچک بوده و در مقابل بارندگی مقاوم تر است.

سمپاشی در طول فصل

برای محلول پاشی در فصل بهار بعد از تبدیل گل به میوه و تکمیل شدن برگ ها از سموم سیستمیک حاوی مس مانند فسفیت مس که نقش دارویی دارد و فسفیت پتاسیم که جهت درمان و تغذیه درخت استفاده می کنیم. این محلول ها  با دوز مصرفی 2 در هزار در 2 نوبت با فاصله 2 هفته توصیه می شود.

نکته: بررسی ها نشان می دهد که احتمالاً بهترین سم شانکر، قارچ کُش‌ها و یا آفت کش‌های حاوی مس می باشد که جهت کنترل و ممانعت از پیشرفت این بیماری در اکثر درخت های میوه هسته دار پیشنهاد می شوند. اما باید توجه داشت که استفاده زیاد از این محصولات به دلیل افزایش غلظت مس در خاک و ایجاد سمیت توصیه نمی‌شود.

کلام آخر

از آنجایی که بیماری شانکرباکتریایی، از جمله بیماری هایی است که به طور عمده درختان میوه هسته دار را مورد حمله قرار می دهد و موجب خسارت های زیاد به باغ می شود، ما سعی کردیم توضیحات کافی در مورد این بیماری را به شما ارائه داده و شما را با علائم آن آشنا کنیم تا در صورت مشاهده برای درمان صحیح اقدام نمایید.

شما می توانید از پیشنهادات مطرح شده برای پیشگیری از این بیماری بهره مند شوید چرا که کنترل و مبارزه با این بیماری مشکل است. همچنین باید توجه داشته باشید که قبل از انجام هر گونه عملیاتی در جهت سم پاشی و استفاده از سموم کشاورزی باید با متخصصین کشاورزی در این زمینه مشورت کنید.

ما شرکت خدمات کشاورزی و باغبانی آرکاکاران  برای بهبود باغبات و کشاورزی شما عزیزان به معرفی انواع کودهای شیمیایی و ارگانیک کشاورزی و همچنین دوره های آموزش کشاورزی و باغبانی فراهم نموده ایم. امید است که با انجام مشاوره های باغبانی مجموعه آرکاکاران بیشترین ثمره را از اراضی خود بدست آورید.

آدرس سایت: arkakaran.com

نویسنده: مهندس احمدوند