کاشت درخت پسته در خاک شور :

شوری خاک(Soil salinity‎) محتوای نمک موجود در خاک است که بر ساختار خاک تاثیرگذار است. نمک ها به طور طبیعی در داخل خاک و آب وجود دارند، شوری خاک می تواند در اثر فرآيندهای طبيعی مانند هوازدگی معدنی و يا در اثر خشکی تدريجی اقيانوس ها و دریاها حاصل شود. شوری خاک همچنین می تواند از طریق فرآیندهای مصنوعی مانند آبیاری نادرست و استفاده از نمک جاده نیز ایجاد شود.

خاک شور بر زمین های زراعی تاثیر منفی می گذارد و کشاورزی را با مشکل مواجه می کند. بسیاری از گیاهان و محصولات زراعی نسبت به شوری حساس هستند، به همین دلیل همواره باید اقداماتی در جهت کاهش و رفع شوری انجام داد.

محصولات رفع شوری خاک در ایران 

مکانیزم شور شدن خاک:

شور شدن خاک چگونه اتفاق می افتد؟ خواص شیمی فیزیکی خاک پس از شور شدن چه تغییری میکند؟ کود های ضد شوری چگونه میتوانند اثرات شوری را کم کنند؟

ذرات معدنی و مواد آلی خاک در کنار یدیگر تشکیل گروه هایی به نام کلوخک ( Aggregate) را می دهند. در بین این کلوخک ها هوا وآب میتواند قرار گیرد. شکل ، اندازه و ترکیب این کلوخک ها بر روی ساختار خاک و نهایتا بر روی میزان انتقال آب، مواد شیمیایی ومیزان هواخوری خاک تاثیر مستقیم دارد. در مناطقی که آب های شور یا آب با املاح بالا مصرف میشود ، شوری به مرور در خاک تجمع پیدا میکنند. علاوه بر ابیاری خود خاک و یا محیط کشت یا حتی مصرف بیش از اندازه ی کود میتواند به بالا رفتن غلظت نمک در خاک منجر شود. این تجمع پدیده ای به نام پخشش (Dispersion) خاک را به دنبال دارد.

یون هایی با هیدراتاسیون بالا (مانند سدیم و منیزیم) به سطوح ذرات رسی چسبیده و پراکندگی اتفاق می افتد. این پراکندگی در ادامه باعث چسبندگی ذرات خاک، حذف فضاهای خالی بین خاک و کاهش عبوردهی آب می گردد.

علت افزایش بیش از حد نمک در خاک:

درواقع منابع زیادی وجود دارد که میتواند باعث شوری خاک گردد. عموما مناطق گرمسیر و خشک، با میزان بارش کمتر از 27 سانت درسال، دچار شوری خاک می گردند. تبخیر آب سطحی در زمین های دارای سطح آب کم، باعث شوری آنها است. تبخیر آب باعث بجا ماندن املاح و نمک های معدنی در سطح زمین میشود.آب و هوای خشک و بارندگی کم، زمانی است که نمک ها از خاک خارج می شوند.

عواملی که موجب شوری خاک می شود: 

• تبخیر با سرعت بالا که موجب افزودن نمک به سطح زمین میشود.
• حذف پوشش گیاهی با ریشه های بلند و افزایش سطح آب
• نشت رسوبات زمینی به آبهای زیر زمینی
• انتقال املاح و رسوبات ساحلی توسط باد، به زمین های کشاورزی همجوار
• آبیاری بیش از حد خاک و استفاده از روش های غلط و قدیمی برای انجام آن
• کاشت بیش از حد و پشت سر هم یک محصول یکسان
• شخم نزدن و زهکشی نکردن خاک
• آبیاری محصولات با آب شور
• استفاده غلط و بی رویه از کودهای شیمیایی و عدم استفاده از کودهای ارگانیک

علائم شوری خاک:

علائم شوری خاک را در ادامه مطالعه بفرمایید:

• کاهش جذب آب از طریق ریشه ها
• کاهش روند رشد گیاهان
• عدم مقاومت در مقابل بیماری ها و آفات
• توقف رشد ریشه
• تخریب و فرسایش بافت خاک
• نیاز گیاه به آب بیش از حد

ویژگی های ظاهری خاک شور:

ابتدا هر کشاورزی با نگاه کردن به ظاهر خاک و کاهش کمیت و کیفیت گیاهان و درختان، متوجه افزایش میزان شوری زمین کشاورزی است. این علائم نیز عبارتند از:

• سفید شدن بافت خاک و تشکیل لایه ای سفید رنگ روی خاک
• سوختگی و خشک شدن حاشیه برگ ها و ساقه ها
• توقف رشد گیاهان و از بین رفتن جوانه ها و میوه ها
• رنگ پریدگی گیاه
• رشد نازک و نامتعارف ساقه ها به صورت طولی
• کاهش جذب آب از طریق ریشه ها
• عدم مقاومت در مقابل بیماری ها و آفات
• توقف رشد ریشه
• تخریب و فرسایش بافت خاک
• نیاز گیاه به آب بیش از حد معمول

حساسيت گياهان به شوري خاک:

گياهان نسبت به شوري خاک حساسيت متفاوتي دارند. بعضي گیاهان که مي‌توانند شوري را تحمل کنند را اصطلاحاً گياهان متحمل به شوري می نامند. بعضي ديگر نسبت به شوري خاک حساس هستند که جزء گياهان حساس محسوب مي‌شوند. گل‌ها و گياهان زينتي جزء گياهان حساس به شوري قلمداد مي‌شوند.

چگونگی تاثیر شوری خاک بر رشد گیاهان:

اثرات مستقیم  بر رشد گیاهان:

• کاهش جذب آب توسط ریشه از خاک: غلظت بالای نمک باعث ایجاد پتانسیل اسمزی بالای در محلول منطقه ریزوسفری گیاه می گردد، بنابراین گیاه مجبور است از انرژی بیشتری برای جذب آب استفاده کند.

نکته: در شرایط شوری شدید، حتی در صورت اشباع شدن منطقه اطراف ریشه، گیاهان قادر به جذب آب نیستند و پژمرده می گردند.

• سمیت خاص برخی یون ها رخ می دهد(مانند سدیم، کلرید، مقدار اضافی بور و …)

اثرات غیر مستقیم بر رشد گیاهان:

• تداخل در جذب مواد مغذی ضروری: عدم تعادل در محتوای نمکی منجر به رقابت بین عناصر می شود. این شرایط را “آنتاگونیسم” می نامند. به عبارت دیگر جذب بیش از حد یک یون جذب یون دیگر را محدود می کند. به عنوان مثال، مصرف بیش از حد کلرید و فسفر به ترتیب جذب نیترات و منگنز را کاهش می دهد.
• اثر سدیم بر ساختار خاک: در مناطقی با شوری بالا، سدیم جایگزین کلسیم و منیزیم در سطح ذرات رس می شود و خاک تمایل به پراکندگی یا اصطلاحا دیسپرس شدن دارد و نفوذپذیری آن به طرز چشمگیری کاهش می یابد. بنابراین ظرفیت نفوذ آب نیز کاهش می یابد. این خاک ها زمانی که خشک شده و دچار ترک خوردگی می گردند، ممکن است ریشه آسیب ببیند.

چه گیاهانی را می توان در خاک شور کشت کرد:

بهترین روش ها در مدیریت شوری خاک استفاده از ارقام گیاه مقاوم به شوری می باشد . گیاهان را براساس مقاومت به شوری می توان در چهار گروه تقسیم کرد :

۱- گیاهان خیلی حساس مانند: لوبیا، نخود، شبدر

۲- حساس: یونجه، ذرت، هویج، برنج، کاهو، کلم

۳- نیمه مقاوم: گندم، چاودار، گوجه فرنگی، پنبه

۴- مقاوم: کوشیا، گلرنگ، جو، ارزن، سورگوم، چغندر، اسفناج، سالیکورنیا و درختانی مانند پسته، برخی از ارقام انار، ژینکو و اقاقیا که نسبت به شوری مقاومند را می توان در مناطق دارای خاک شور پرورش داد.

گیاهان مقاوم در برابر شوری خاک: 

گیاه کوشیا یک گیاه یکساله و از خانواده اسفناجیان می باشد که تحمل بسیار بالایی به خاک شور و قلیایی دارد ، که می توان جهت تولید علوفه دام در خاک های شور مناطق خشک به خوبی بهره گرفت بطوریکه که حدود ۵۰ سال است که این گیاه به عنوان علوفه در کانادا کشت می شود .

این گیاه سالانه ۲۰۰ تا ۳۰۰ گیلوگرم در هکتار می توانند نمک را از خاک خارج و در حدود ۳۰ تن در هکتار علوفه تر تولید کند و دارای ارزش غذایی بالای برای نشخوار کنندگان می باشد. گلرنگ یک گیاه دارویی و بومی ایران می باشد که این گیاه بطور عمده در آب و هوای گرم خشک رشد می کند و و در استان های جنوبی به گل خشت معروف می باشد و نسبت به خاک شور مقاوم می باشد.

از گل های گلرنگ از قدیم الايام به عنوان رنگ طبیعی برای رنگ کردن خوراکی ها ، کتان و ابریشم استفاده می گردد. علاوه بر این گل های این گیاه دارای خاصیت دارویی می باشد، همچنین دانه های این گیاه جز دانه های روغنی بوده و در تغذیه طیور نیز مورد استفاده قرار می گیرد. ازجمله درختان مقاوم به شوری پسته و انار اشاره است که در مناطق دارای خاک شور مانند یزد، کرمان، قم و دامغان بطور وسیعی قابل کشت است. از جمله ارقام انار که قابلیت رشد در خاک های شور را دراند می توان به ارقام چاه افضل پوست سیاه اردکان و نرک لاسجرد سمنان اشاره کرد.

خاک های شور ایران:

قسمت اعظم کشور ما دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک بوده و حدود زیادی از سطح آنرا رسوبات (نمک وگچ) پوشانده‌است. به همین دلیل وسعت زمین‌های شور با درجات شوری متفاوت در ایران قابل توجه است.

در مناطق شمالی ایران، در سواحل دریای خزر زمین‌هایی که تحت تأثیرآب دریا قرار دارند شور محسوب می‌شوند. در شمال غربی، سطح قابل توجهی از حوضه شمالی دریاچه ارومیه شور است. مناطق وسیع دیگری نیز در بخش مرکزی دارای خاک شور و سدیمی هستند مانند دشت کویر، قم، بیابان لوت، طبس و … سواحل جنوبی از جمله مناطق با وسعت زیاد از خاک های شور است.

علل شوری خاک در ایران:

• عوامل طبیعی
• خاک شور زمین
• تبخیر شدید و بالا آمدن آب شور
• سیلاب های شور
• ساختارهای زمین شناسی شور و وجود نمک در اطراف منطقه (کویر)
• وزش بادهای شدید و تبخیر سطحی
• جابجای توده های خاکی سست و شور توسط بادهای شدید (لوت)
• عوامل مصنوعی (انسانی)
• آبیاری بی رویه با آب های شور
• عدم آشنایی به اصول صحیح کشاورزی بویژه در زمین های شور
• استفاده از کودهای شیمیایی نامناسب
• روش کشت نامناسب
• استفاده از کودهای حیوانی شور

نکته: ممکن است منطقه ای تحت تأثیر دو یا چند عامل شوری قرار بگیرد.

مضرات شوری خاک عبارتند از:

1. عدم توانایی ریشه ی خاک در جذب آب
2. خاصیت سمی بودن برخی از یون ها
3. کاهش جذب مواد مغذی
4. سلطه گری سدیم در ساختار خاک

رفع شوری خاک:

مقدار نمک موجود در خاک که بر ساختار خاک تاثیر می گذارد. افزایش بیش از حد PH و EC خاک کشاورزی و بلوکه شدن مواد موثر کودها و سموم در خاک باعث می‌شود که این خاک از لحاظ کشاورزی شور شود. فرایندهای طبیعی همچون هوازدگی معدنی و یا خشکی تدریجی آب اقیانوس ها و دریاها می‌تواند باعث شوری خاک شود. همچنین فرایندهای مصنوعی همچون آبیاری به صورت اشتباه و نادرست و استفاده از نمک جاده می‌تواند منجر به شوری خاک شوند. خاک شور مشکلی بسیار جدی و تهدید بزرگی برای کشاورزان و باغبانان محسوب می‌شود که با تأثیر منفی بر زمین‌های کشاورزی و خاک‌های گلخانه ای محصولات آنها را از بین می برد و منجر به ضرر و زیان می‌شود.

چگونه می توان خاک های سدیمی را اصلاح کرد؟

تمام خاک ها کم و بیش دارای مقداری نمک می باشند زیرا خاکها از هوازدگی سنگها به وجود آمده اند و سنگ مادر از همان ابتدا دارای مقادیری نمک است طی فرایندهای هوازدگی قسمت اعظم نمک های موجود در خاک شسته شده و به لایه های پایین تر انتقال پیدا می کند انتقال نمک همراه با آب بصورت محلول ادامه پیدا کرده تا اینکه سرانجام به دریا و دریاچه و یا کویرها ریخته می شود.

مهمترین روش های رفع شوری خاک:

1.آبشویی:

یکی از مهمترین روش های رفع شوری خاک آبشویی است. با استفاده از این روش نمک های اضافی محلولی که در خاک وجود دارد کاملا شستشو و از خاک خارج می گردند.

۲.دوره آبیاری کوتاه:

منظور از دوره آبیاری کوتاه این است که فاصله بین دو آبیاری زمین زراعی مدنظر را کمتر در نظر بگیرند و زود به زود آبیاری نمایند تا غلظت محلول در خاک زیاد نشود و به اصطلاح خاک شور اصلاح شود. در ضمن به زمان آبیاری خاک های شوری به ویژه در فصل کاشت توجه ویژه داشته باشید. به خاطر حساس بودن زیاد جوانه ها به نمک، آبیاری پیش و بعد از کشت امری ضروری می باشد.

۳.استفاده از کودهای مخصوص:

روشی دیگر برای از بین بردن شوری خاک استفاده از کودهای مخصوص زمین های شور است. از طریق این کودها ضریب شوری خاک پایین تر آمده و مانع شوری خاک است.

۴. آبیاری به روش نوین:

در حال حاضر با توجه به پیشرفت های زیاد در امر آبیاری نوین می توان گفت دیگر نگرانی از بابت شوری خاک  نیست و نیازی به اصلاح خاک نخواهد بود. به طور مثال روش های نوینی (مانند آبیاری قطره ای و بارانی) از نظر اصلاح شوری خاک اثرات مثبت بالایی دارند.

۵.استفاده از گوگرد ارگانیک:

استفاده از گوگرد ارگانیک تاثیر مثبت فراوانی در اصلاح خاک های شور دارد. این ماده با اضافه شدن به خاک مدنظر با توجه به سه عامل دما، آب و هوا واکنش منحصر به فردی ایجاد می کند و اسید سولفوریک رقیق تولید می کند که باعث کاهش اسیدیته خاک و در ادامه تبدیل حالت قلیایی خاک به اسیدی خواهد شد. و ضمنا استفاده از گوگرد ارگانیک برای خاک های اسیدی پیشنهاد نمی گردد.

۶.اضافه کردن ژیپس:

اضافه کردن ژیپس موجب اصلاح خاک های شور و قلیایی است. ژیپس با تبدیل کربنات ها و بی کربنات سدیم به سولفات موجب کاهش شوری خاک است (البته باید خاک حالت مرطوبی داشته و به چند تن در هکتار از این ماده نیاز است تا ژیپس با آن مخلوط گردد).

۷. کاهش تبخیر از سطح خاک:

یکی از راه های موثر در کاهش شوری خاک، کاهش میزان تبخیر از سطح خاک است. این موضوع نه تنها موجب حفظ رطوبت خاک می شود بلکه از انتقال نمک از لایه های زیرین خاک به ناحیه رشد ریشه جلوگیری می نماید. در کشاورزی آبیاری باید متعادل بوده و از آبیاری بیش از حد جز با هدف شستن نمک های خاک اجتناب کنید.

۸. کشت گیاهان مقاوم به شوری:

می توانید در خاک های شور و قلیایی به کشت گیاهان مقاوم به شوری مانند چغندر، ذرت خوشه ای، جو، یونجه، شبدر، پنبه و … اقدام کنید. ضمنا در خاکهای شور بهتر است در زمانی که گیاه در حالت خواب بوده یا آیش با استفاده از آبیاری سنگین نمکهای سطحی را از دسترس ریشه ها دور ساخت.

۹.استفاده از سیستم آبیاری مناسب:

برای آبیاری سیستم های مختلفی وجود دارد که هر یک به طریقی می تواند در کاهش شوری خاک موثر واقع گردد. به طور مثال در سیستم آبیاری کرتی می توان با تسطیح صحیح زمین از تشکیل پشته های نمک جلوگیری کرد.

بهترین روش و کود برای زمین های کشاورزی شور:

گاهی با وجود مراقبت های لازم و پیشگیرانه برای جلوگیری از شوری خاک، میزان نمک موجود در بافت آن بیش از حد می شود. در این مواقع باید هر چه سریع تر بهترین روش ها و کودها را برای بهبود و اصلاح زمین های شور به کار برد.

با زمین شور چه کنیم ؟

• کاشت گیاهان مناسب مانند یونجه در زمین های شور که باعث اصلاح بافت هاک و کاهش میزان نمک در بافت آن ها می شود.
• یکی دیگر از فعالیت ها مصرف بهترین کود ارگانیک و شیمیایی برای زمین های شور است. کودهای آلی، هیومیک اسید، گوگرد و کود جلبک دریایی از جمله این کودها هستند.
• ژیپس نیز یکی از موادی است که برای اصلاح خاک های شور مناسب است. ژیپس کربنات ها و بی کربنات سدیم را به سولفات تبدیل می کند.
• آبشویی خاک یکی دیگر از کارهای موثر برای اصلاح خاک های شور است. با این کار میزان قابل توجهی از نمک اضافی خاک در آب حل شده و از دسترس خارج می گردد.
• یکی دیگر از راه ها، ترکیب خاک های اصلاح شده با خاک شور است که متخصصین به کشاورزان پیشنهاد می دهند. این کار باعث تعادل در وضعیت خاک می گردد.

یکی دیگر از بهترین کارهایی که برای اصلاح خاک باید انجام داد، بهبود وضعیت آبیاری است. در ابتدا باید به مقدار لازم به خاک آب بدهیم و از آبیاری بیش از حد و کمتر از حد نیاز بپرهیزیم. پس از آن باید از روش های نوین آبیاری مانند آبیاری قطره ای استفاده کنیم. زهکشی منظم و شخم زدن زمین یکی دیگر از روش هایی است که شوری خاک را کم می کند، این کار از تمرکز نمک در لایه های زیرین خاک کم می کند.

ما شرکت خدمات کشاورزی و باغبانی آرکاکاران  برای بهبود باغبات و کشاورزی شما عزیزان به معرفی انواع کودهای شیمیایی و ارگانیک کشاورزی و همچنین دوره های آموزش کشاورزی و باغبانی فراهم نموده ایم. امید است که با انجام مشاوره های باغبانی مجموعه آرکاکاران بیشترین ثمره را از اراضی خود بدست آورید.

آدرس سایت: arkakaran.com

نویسنده : مهندس احمدوند 

خرید محصول ضد شوری خاک بارسلوس

لینک توضیحات و خرید محصول